|
ўлкаларни фатҳ қилганларнинг кўпчилиги олимлар, қорилар ва ёзувчилардан иборат бўлган. Фатҳ қилинган ўлкаларда таълим бериш мақсадида лашкарлар билан олимлар, қорилар бирга борганлар. Ҳар бир юртда намоз ўқиш, эркак, аёл ва болаларга таълим бериш учун масжид қурилар эди. Олимлар одамларга Қуръон, ҳадис ва аҳкомлардан таълим беришга бошчилик қилишар ҳамда Исломни ёйишга мутасадди эдилар. Шунинг учун сақофий ҳаракат Исломни ўрганиш ва ёйишни мақсад қилган. Шу билан бирга у тарихий, луғавий ва адабий жиҳатларни ҳам қамраб олган.
Мусулмонларнинг ғайриисломий сақофатга муносабати
Мусулмонлар Эрон, Ироқ, Шом ўлкалари, Миср, Шимолий Африка ва Испанияни фатҳ этишди. Бу юртларнинг тил, маданият, қонун ва одатлари, шу билан бирга сақофатлари ҳам турлича бўлган. Мусулмонлар бу ўлкаларга кириб келишгач, исломий даъватни етказиб, Ислом низомини татбиқ этишди. Улар одамларни мўмин бўлишга мажбур қилмадилар, аммо Ислом мабдасининг қуввати, тўғрилиги, ақидасининг оддийлиги ва фитрийлиги уларга таъсир кўрсатди ва улар Оллоҳнинг динига ёпирилиб киришди. Олимлар уруш ҳолатида аскарлар билан бирга бўлиб, одамларга диндан таълим бериш учун ўзга юртларга сафар қилишар эди. Шунинг учун ҳам фатҳ қилинган ўлкаларда кучли исломий сақофий ҳаракат вужудга келган. Бу ҳол диннинг ҳақиқати ва сақофатини тўғри тушунишга катта таъсир кўрсатган. Натижада, Ислом фатҳ қилинган юртлардаги мавжуд сақофатларга таъсир ўтказган ва исломий тафаккур пайдо бўлган.
Ислом оламдаги фикрий етакчилик маркази (қиёдат)ни қўлга олиб, инсониятни қутқариш учун фаолият кўрсатаётган бўлса-да, одамларни куч билан мажбур қилмасди. Гарчи ўз даъватини ҳимоя қилиш ва уни одамларга етказишга қувват ҳозирлаётган, Ислом ҳақиқатини англаш учун зеҳнларни исломий сақофатга тайёрлаётган бўлса ҳам. Шунинг учун ўз сақофатида одамлар билан бирга қадам ташлади. Мусулмонлар буни Араб жазирасидан Исломни ёйиш учун йўлга чиққанларидаёқ тушуниб етдилар. Улар ўлкаларга Исломни етказдилар: Қуръони Каримни, Суннати Набавийяни ва араб тилини тарқатдилар, бутун аҳамиятни исломий сақофатга қаратдилар. Шу йўсинда улар бу юртларда узоқ вақт ҳукм юритмасданоқ, эски сақофатлар йўқолди ва исломий сақофат бу юртнинг сақофатига, араб тили давлат тилига айланди. Шундай қилиб, барча исломий ўлкаларнинг сақофати, халқлари, тиллари ва сақофатлари турлича бўлишига қарамасдан, ягона исломий сақофат бўлиб қолди. Эрон, Шом, Ироқ, Яман, Миср фарзандларининг ақлияси битта исломий тафаккурга айланди, барчанинг сақофати ягона исломий сақофат бўлди. Шу билан фатҳ қилинган юртларнинг барчаси ягона исломий юртга айланди, турли халқлар ягона исломий умматга айланди.
Шарқшунослар таянаётган ва айрим мусулмон олимлари уларга қўшилаётган: «Эрон, Рум, Юнон ва Ҳинд каби бошқа ажнабий сақофатлар исломий сақофатга таъсир кўрсатди», деган тахмин хатодир. «Кўплаб ажнабий сақофатлар исломий сақофатга қўшилиб қолган», деган гаплар ҳам очиқдан-
184-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260